گرچه دوران سالمندی به سنین بالای 60 سال اطلاق می گردد ولی تغییرات سالمندی از سال ها قبل آغاز می شود. توجه به تغذیه در این دوران به دلیل تغییر نیازهای تغذیه ای اهمیت دارد. همچنین رعایت اصول تغذیه صحیح در سنین میانسالی و سالمندی سبب می شود فرد سال های عمر خود را با نشاط و راحتی بیشتر طی نماید و کمتر در معرض بیماری های شایع (فشار خون بالا، چربی خون بالا، دیابت، پوکی استخوان و...) قرار بگیرد. به منظور پیشگیری از شیوع سوءتغذیه بالا در سالمندان باید توصیه های تغذیه ای ویژه ای را برای افراد در نظر گرفت.
سالمندی پدیده ای طبیعی است که به مرور زمان با تغییرات فیزیولوژیک همراه است. روند این تغییرات در افراد مختلف یکسان است ولی سرعت ایجاد آن متفاوت است. آنچه مسلم است از سالمندی نمی توان پیشگیری کرد، ولی می توان با رعایت اصول تغذیه صحیح در تمام دوران زندگی سلامت جسمی و روحی خود را برای سالمندی حفظ کرد.
نتیجه تحقیقات تغذیه ای نشان داده است افرادی که عمر بیشتری می کنند دارای خصوصیات زیر هستند:
- هر روز بطور مرتب صبحانه می خورند.
- در هر وعده حجم غذای کمی مصرف می کنند.
- نوسانات وزنشان کم است (همواره وزن مطلوب دارند.)
- میوه و سبزی در برنامه غذایی روزانه آنها وجود دارد.
- چربی و مواد غذایی چرب کمتر مصرف می کنند.
- از مصرف نمک و مواد غذایی شور به مقدار زیادخودداری می کنند.
بهترین راه اطمینان از تامین نیازمندیهای تغذیه ای، مصرف روزانه هر چهار گروه غذایی است که در هرم مواد غذایی معرفی شده اند.
تغذیه درمانی در برخی اختلالات خاص در سالمندی
اضافه وزن،کاهش وزن، فشارخون بالا، چربي خون بالا وديابت اصلی ترین مشکلات در سالمندی بوده و عمده ترين راه كنترل آن ها تغذيه مناسب و پيروي از يك الگوي تغذيه اي صحيح مي باشد. چاقی با افزايش سن با توجه به کم شدن تحرک، کاهش توده بدنی و کند شدن سیر متابولیسم پایه نياز به انرژي كاهش مي يابد. در صورتی که رژیم غذایی کالری بالایی تامین باشد چاقی رخ خواهد داد. بنابر اين در اين سنين :
· انتخاب غذاهاي كم حجم و غني از مواد مغذي
· كاهش مصرف مواد شيرين و چربيهاتوصیه می شود.
سوء تغذیه و کاهش وزن
سوء تغذیه و کمبود دریافت مواد غذایی در دوران پیری، منجر به بی اشتهایی می گردد. مهمترین عوارض ناشی از سوءتغذیه مربوط به کمبود ویتامین ها، مواد پروتئینی و املاح است. کم شدن اشتها اولین علامت کمبود مواد معدنی و مواد ضروری در بدن است.
در سالمندان مبتلا به سوءتغذیه رعایت نکات تغذیه ای زیر پیشنهاد می شود:
- رژيم غذايي پركالري – پر پروتئين در وعده هاي غذايي بيشتر (پر انرژي مثل عسل، مربا و كره درصبحانه) - استفاده از انواع طعم دهنده ها مثل ادويه ها، چاشني ها و آب ليمو براي خوش طعم كردن غذا و تحريك اشتها
- رعايت تنوع غذايي، مانند استفاده از نان و غلات ، سبزي ها و ميوه ها، شير و لبنيات ، گوشت، حبوبات و تخم مرغ در برنامه غذايي روزانه
- استفاده از بيسكويت، كيك، شيريني، شير، بستني، كلوچه، نان و پنير و خرما، سيب زميني پخته، ميوه هاي تازه و خشك و انواع مغزها (بادام، گردو، پسته، فندق) در ميان وعده ها
- استفاده بيشتر از نان و غلات
- مصرف روغن هاي مايع نباتي مثل روغن زيتون همراه با سالاد و سبزي ها
افزایش چربی خون
برای پیشگیری از افزایش کلسترول خون رعایت نکات زیر لازم است:
- چربي قابل رويت گوشت قبل از پخت تا حد ممكن جدا شده و از مصرف آن خودداري شود.
- مصرف گوشت قرمز در وعده هاي غذايي كم شود زيرا گوشت نيز حاوي چربي پنهان است.
- مواد غذايي پرفيبر مصرف شود زيرا فيبر موجود در غذاهايي مانند حبوبات و غلاتي كه سبوس آنها جدا نشده به كنترل سطح كلسترول خون كمك مي كند.
- از مصرف كله پاچه، مغز و دل و قلوه كه حاوي مقادير بالايي كلسترول هستند خودداري شود.
- مصرف سوسيس و كالباس و همبرگر به حداقل رسانده شود.
- قبل از طبخ مرغ، پوست آن كاملا“ جدا شود.
- مصرف ماهي بعلت داشتن چربي مفيد امگا 3 ، سبب كاهش خطر ابتلاء به بيماريهاي قلبي مي شود. مصرف حداقل دوبار ماهي در هفته توصيه مي شود.
- مصرف زرده تخم مرغ محدود شود زيرا حاوي مقادير زيادي كلسترول است. بهتر است بيشتر از 4 الي 5 تخم مرغ در هفته مصرف نشود.
نکته: چنانچه چربي خون بالا است و يا فرد مبتلا به فشار خون بالايا چاقي است حداكثر 3 عدد تخم مرغ در هفته مصرف شود.
-لبنيات كم چرب را جايگزين نوع پرچرب نمايند.
- از مصرف شيريني هاي خامه دار، چيپس و سس هاي چرب اجتناب شود.
- سبزيها و ميوه ها حاوي مقدار زيادي فيبر و مقدار كمي چربي و فاقد كلسترول هستند و داراي مقادير زيادي ويتامينهاي آنتي اكسيدان هستند و از بروز بيماريهاي قلبي پيشگيري مي كنند.
- در سالاد به جاي سس هاي چرب،ازكمي روغن زيتون با آبليمو يا سركه و سبزيهاي معطر استفاده شود. همچنين مي توان ماست را جايگزين سس مايونز در سالاد كرد.
- مصرف غذاهاي سرخ كرده كاهش يابد و ترجيحا“ غذا بصورت آب پز، بخارپز، كباب شده يا تنوري تهيه شود. در صورت لزوم، از روغن مايع مخصوص سرخ كردني بجاي روغن هاي جامد و مايع معمولي استفاده شود.
- بجاي روغنهاي جامد،كره، مارگارين و چربي هاي حيواني از روغن هاي مايع مثل روغن زيتون، روغن آفتابگردان و روغن ذرت استفاده شود.
یبوست:
در افراد سالمند احتمال ابتلاء به یبوست زیاد است. اگر بیماری یا مشکل خاصی وجود نداشت برای رفع یبوست توصیه می شود:
- افزايش مصرف مواد فيبر دار: ميوه ها و سبزيهاي تازه (پخته يا خام) و غلات سبوس دار و نانهاي سبوس دار، ميوه هاي خشك مانند برگه زردآلو، آلو و انجير
- مصرف مقادير زيادي مايعات:ترجيحا“ آب (2-1 ليتر در روز) جزدر صورت وجود بيماري قلبي، عروقي يا مشكل كليــوي (مصرف مقادير زياد شير در برخي افراد ايجاد يبوست مي كند.)
-فعاليت و تحرك در طول روز پوکی استخوان
جهت پیشگیری و کنترل روند پوکی استخوان نکات تغذیه ای زیر را رعایت کنید:
- مصرف منابع غني كلسيم (مانند شير و لبنيات ، روغن كبد ماهي )
- قرار گرفتن به مدت طولاني در معرض نور مستقيم خورشيد
- اجتناب از مصرف زياد پروتئين، سديم، كافئين و مواد غذايي حاوي فسفر مانند نوشابه هاي گازدار
- اجتناب از مصرف طولانی مدت داروهاي استروئيدي
- اجتناب از مصرف الكل و سيگار
- انجام تمرينات منظم ورزشي
- مصرف روزانهmg 1500-1000كلسيم در روز براي مردان و زنان بالاي 60 سال (اين ميزان تقريبا“ 2 برابر ميزان توصيه شده براي مصرف روزانه كلسيم(RDA ) براي افراد سالمند است.)